"Brokoli Kanser Yapıyor" ve Sağlık Haberleri

“Brokoli kanser yapıyor” Bu başlığı geçen haftanın gazetelerini veya internet sitelerini takip eden herkes görmüştür sanırım. Kanserle ilişkilendirilerek verilen gıda haberlerinin ilki olmadığı gibi, sonuncusu da olmayacaktır bu haber. Tabi böyle spekülatif görünen bir iddia ortaya atıldığında gündeme oturması ve üzerinde bir sürü tartışma yapılması da kaçınılmaz oluyor. Ama bilgi brokoli kanser yapıyor düzeyinde kalınca, tepkiler de “artık neye inanacağımızı şaşırdık”, “bugün faydalı dediklerine yarın zararlı diyorlar”dan öteye gitmiyor.

          

               Gıdalarla ve beslenmeyle ilgili yeni şeyler öğrenmeyi hedefleyen biri olarak bu tarz haberleri gördüğümde, hemen ana kaynağa gidiyorum. Önce bizim medyanın haberi çevirdiği kaynağa, oradan da mümkünse araştırmanın metnine ulaşmaya çalışıyorum. Bu haberde de böyle yaptım. Ve benim öğrendiklerim bizim gazetelerimizde yayınlanandan farklıydı. 
     

Nobel ödüllü bilim adamı Jim Watson, Open Biology isimli derginin Ocak 2013 sayısında yayınlanan araştırmasında antioksidanların kanserle ilişkisinden bahsediyor ve ileri düzeyde kanser hastalarında antioksidanların tedaviyi olumsuz etkileyebileceğini savunuyor. Tıbbi uzmanlığı olmayan bir kişinin araştırma metnini tam olarak anlaması mümkün değil, benim de böyle bir iddiam yok. Ama araştırma özetinden Watson’ın “brokoli veya başka bir gıda kanser yapıyor” gibi bir şey söylemediğini anlamak zor değil. Benim için araştırmanın en önemli savlarından biri de antioksidan besin destekleriyle ilgili. Beta-karoten, A, C, E vitaminleri ve selenyum antioksidan tabletlerinin etkileri konusunda yapılan çok sayıda araştırmanın, bu maddelerin kanser önleyici veya yaşam süresini uzatıcı etkilerinin olduğunu göstermediğini belirten Watson, gelecekte antioksidan besin desteklerinin, özellikle E vitamini içerenlerin, kansere neden olabileceğini gösteren verilerin de ortaya konulabileceğini söylüyor. İşte, geçen haftanın sağlık gündemine oturan araştırmada söylenenler bunlar. Ama haberin bizdeki veriliş tarzı olayı bambaşka yerlere çekti, Watson’ın ve hatta genel olarak Nobel’in itibarı sorgulandı. 

          Böyle bir araştırmayı “brokoli kanser yapıyor”a indirgemenin nasıl bir habercilik anlayışı olduğunu anlamıyorum. Gazetelerin haberleri dikkat çekecek şekilde duyurmalarına itirazım yok ama dikkat çekmek başka bir şey, olmayan bir şeyi söylemek bambaşka. Konu insan sağlığı olunca sektör hangisi olursa olsun, sorumlu davranmak gerekiyor herhalde. Bu haberi okuyan insanların bunu bilgi kabul edebileceğini düşünüp, ona göre vermek gerekiyor haberi. Ama maalesef bizdeki uygulama bunun tam tersi. Doğru olmasa da spekülatif olanı öne çıkarıp, dikkatleri çekmek amaç. Brokoli kanser yapıyor haberi sadece bir örnek, şu gıda kanseri önlüyor, anne sütü almayan bebeklerde zeka geriliği görülüyor gibi bir sürü sağlık haberi veriliyor sorumsuzca. 

            Spekülatif sağlık haberlerinin insanlar üzerindeki etkisi de beni şaşırtıyor. Doğruluğu çok şüpheli böyle başlıkları gördüklerinde insanlar okuduklarından şüphe etmek yerine bilimden şüphe ediyorlar. Ve “ her gün yeni bir şey söylüyorlar”, “bugün yararlı dediklerine yarın zararlı diyorlar” gibi tepkiler veriliyor bu tür haberlere. Bu cümlelerle ifade edilmek istenen galiba şu: “Sağlıklı besleneceğim diye kafa yormaya gerek yok. Nasıl olsa bilgi sürekli değişiyor, ortada net bir şey yok.” Zaten bence bu tür haberlerin en büyük zararı bu; sağlık ve beslenme konusunda kafaların karışmasına ve bilimsel araştırmalardan şüphe duyulmasına neden oluyorlar. Bazen de hastalıklardan koruyacak mucize gıdalar ya da ilaçlar varmış algısı yaratıyorlar.

             Dikkati asıl önemli konulardan uzaklaştırıp, boş gündemler oluşturdukları için tepki duyuyorum bu tür haberlere. Gıda üretiminde, tarım ve hayvancılıkta kullanılan katkı maddeleri, kimyasallar ve hormonların zararı artık herkes tarafından biliniyor neredeyse. Evet, brokoli kansere neden olabilir ama zirai ilaçlara maruz kalmış, depolarda çeşitli kimyasallarla bekletilmiş brokoli yapabilir bunu. Bu durumda bile bir kesinlikten söz edilemez tabi. Ama bu tür haberlerde bunlara değinilmez, ekranlara çıkıp şunu tüketin, bunu tüketmeyin diyen bazı tıp uzmanları kimyasal ilaçlardan ve katkılardan bahsetmezler nedense. Brokoliyi tüketelim, yumurtayı her gün yedirelim çocuklara tamam da, piyasadaki her brokoli, yumurta aynı mı?

Doğal ve sağlıklı beslenme bilincini geliştirmeye çalışan birisi olarak, bugüne kadar öğrendiklerimden çıkardığım en önemli sonuç; sağlığımızı korumanın en etkin yolunun doğal ve sağlıklı gıdalarla dengeli beslenmek olduğu. Ve bu bütüncül çabada kestirme yollara, mucize ilaçlara ve gıdalara yer olmadığı. Yani genel olarak sağlıklı beslenmiyorken sadece vitamin alarak sağlığımızı koruyamayacağımızı düşünüyorum. Besin desteği olarak satılan ve mucize ürünler olarak pazarlanan antioksidanlar dahil hiçbir takviyeyi kullanmıyorum. Bu arada yanlış bilgilerden kendimi koruyabilmek için sürekli bilgilenmeye çalışıyorum. Spekülatif haberlere temkinli yaklaşıyor, sorumlu bilim insanlarının söylediklerini dikkate alıyorum. Bilgi gerçekten insanı güçlendiriyor. Giderek neyin doğru, neyin yanlış olduğunu daha iyi ayırabiliyorsunuz.